თავთუხი ხორბალი
საზოგადო სახელი: ხორბალი
სახეობის სახელწოდება: Triticum durum Desf..
სინონიმი: Triticum turgidum subsp. durum (Desf.) Husn.
სახეობის სახელწოდება: თავთუხი
სახეობის წარმოშობა: წარსულში, საქართველოში ხორბლის გავრცელებულ სახეობათა შორის თავთუხი მესამე ადგილზე იყო (რბილი ხორბალი, დიკა, მაგარი ხორბალი). იგი ძირითადად მის აღმოსავლეთ ნაწილში იყო გავრცელებული.
სახეობის დახასიათება: მაგარი ხორბლები განვითარების ციკლის მიხედვით საშემოდგომო, ნახევრად საშემოდომო ან საგაზაფხულო ფორმებია. კოლეოპტილე–უფერო, პირველი ფოთოლი მწვანე, ბუჩქი ნახევრად გართხმული. ბარტყობა–საშუალო ან სუსტი. ღერო–საშუალო სიმაღლისაა (90–110 სმ) ან მაღალი (170 სმ). ღერო ღრუა ან ამოვსებული (მთლიანად ან ნაწილობრივ). ფოთოლი მოლურჯო მომწვანო(მუქი–მწვანე), ძირითადად შეუბუსავი ან შებუსულია. კავები მოკლეა, იისფერი ან უფერო, წამწამებით ან მის გარეშე. ღერო ძირითადად არ არის მტკიცე და მიდრეკილია ჩაწოლისადმი. თავთავი საშუალო ზომისაა, ან გრძელი (5–13 სმ), მეჩხერი ან მკვრივი (D=20-45). თავთუნები მრავალმარცვლიანი ან მარცვლების მცირე რაოდენობით. თავთუნის გარეთა კილი ყოველთვის ატარებს ფხას (10–12 სმ–მდე). ფხები უხეში, ზოგჯერ მომწიფევბის პერიოდში სცვივა. მარცვალი (7–8 მმ) სიგრძის. წითელი ან თეთრი. ოვალური ან მოგრძო–ოვალური, რქისებრი,
ნახევრად რქისებრი, იშვიათად ფქვილისებრი. მაგარი ხორბლების ქართული ფორმები რბილ ხორბლებთან შედარებით დაავადებების მიმართ მეტი გამძლეობით ხასიათდებიან.
დღევანდელი მდგომარეობა: ამჟამად საქართველოში, ამ სახეობის ადგილობრივი ფორმები დაცულია საქართველოს აგრარული უნივერსიტეტის გენბანკში. სელექციური ჯიშები გვხვდება აღმოსავლეთ საქართველოს ზოგიერთ ფერმერულ მეურნეობაში.
წყაროები: პ. ნასყიდაშვილი, მ. სიხარულიძე, ე. ჩერნიში ხორბლის სელექცია საქართველოში თბილისი 1960
В. Л. Менабде Пшеницы Грузии - Тбилиси 1948
The International Plant names Index http://www.ipni.org/
Wheat Genetic and Genomic Resources Center TRITICUM CLASSIFICATION SYSTEMS http://www.k-state.edu./wgrc/Taxonomy/taxtrit.html